In het recht bestaan natuurlijke personen (mensen) en rechtspersonen (bedrijven en instellingen zoals BV’s, NV’s, stichtingen, corporaties, verenigingen etc.).

Een rechtspersoon is in feite niet veel anders dan een juridische constructie (en daarmee een abstract verzinsel) om de onderneming en/of instelling los te kunnen koppelen van de ondernemer en/of bestuurder. Een rechtspersoon heeft een eigen belang, los van dat van de oprichters of de bestuurders.

Een rechtspersoon bezit rechtspersoonlijkheid. Dit betekent dat de rechtspersoon zijn eigen rechten en verplichtingen heeft, contracten kan sluiten, eigendom kan verkrijgen en schulden kan aangaan en aansprakelijk is voor de schulden van de onderneming.

Weliswaar neemt de ondernemer/bestuurder die aan de touwtjes trekt de beslissingen en zorgt voor de uitvoering en afwikkeling, maar hij of zij is hier niet (meer) persoonlijk verantwoordelijk voor.

De rechtspersoon is de eigenaar van de gedreven onderneming en daarmee zelfstandig drager van rechten en verplichtingen. Rechtspersonen moeten bijna altijd bij notariële akte worden opgericht en zij moeten worden ingeschreven in het handelsregister.

Privaatrechtelijke rechtspersonen zijn verenigingen, corporaties, onderlinge waarborgmaatschappijen, naamloze vennootschappen, besloten vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid en stichtingen.

Denk bij publiekrechtelijke rechtspersonen bij voorbeeld aan gemeenten, provincies of universiteiten.

Het Nederlandse recht kent twee soorten kapitaalvennootschappen: de naamloze vennootschappen (NV) en de besloten vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid (BV). Kapitaalvennootschappen moeten worden opgericht bij een notaris.

Bij de oprichting van een kapitaalvennootschap brengen de deelnemers vermogen bijeen in het kapitaal van de vennootschap, die in ruil daarvoor aandelen krijgen. Vandaar de naam kapitaalvennootschap.

Aandeelhouders zijn niet aansprakelijk voor de schulden van de NV of de BV waarin ze participeren. Schuldeisers kunnen in beginsel alleen de vennootschap aanspreken. Uiteraard zijn er situaties denkbaar waarbij een schuldeiser toch een aandeelhouder kan aanspreken.

Denk hierbij aan het afgeven van garanties, borgtochten of andere toezeggingen door een aandeelhouder aan die specifieke schuldeiser of doorbraak van aansprakelijkheid als een aandeelhouder onrechtmatig handelt.

Bij de wet en in de statuten bij de oprichting van een rechtspersoon zijn bepaalde rechten/plichten/waarden toegekend aan verschillende organen binnen de BV of NV. Zo kent een BV en NV een bestuur, een algemene vergadering en eventueel een vergadering van houders van aandelen van bijzondere soorten of klassen, een raad van commissarissen en een ondernemingsraad (OR).

Het bestuur heeft de dagelijkse leiding en bepaalt het beleid. Het bestuur moet bij het nemen van haar beleidsbeslissingen telkens het belang van de vennootschap en de daarmee verbonden onderneming in ogenschouw nemen.

Het bestuur vertegenwoordigt de vennootschap en die bevoegdheid kan niet worden beperkt. De algemene vergadering benoemt en ontslaat het bestuur (behalve in een structuurvennootschap, waarin de raad van commissarissen deze bevoegdheid heeft).

Daarnaast stelt de algemene vergadering de jaarrekening vast en kan zij ook aanwijzingen geven aan het bestuur. Over het algemeen is de algemene vergadering het hoogste orgaan binnen de vennootschap en heeft zij over de inrichting en de zeggenschap in de vennootschap het laatste woord.

Als er een raad van commissarissen is ingesteld, dan heeft de raad van commissarissen een toezichthoudende taak. Vaak wordt de raad van commissarissen ook een adviserende rol toegedicht.

Tenslotte zijn er ook niet wettelijk geregelde varianten van organen, zoals een raad van toezicht.

Wat de bouwtekening is voor een huis, zijn de statuten voor een rechtspersoon. De wijze waarop een rechtspersoon is georganiseerd ligt grotendeels vast in de wet.

Statuten geven, in aanvulling op of in afwijking van de wet aan, hoe de betreffende rechtspersoon georganiseerd is en welke bevoegdheden zijn toegekend aan de verschillende organen van de vennootschap.

De statuten geven in feite de interne regels van de betreffende rechtspersoon weer. Veel bepalingen uit de statuten zijn dikwijls een letterlijke weergave van de wettekst.

Ja, dat kan zeker. In de statuten van een vennootschap kunnen zogenaamde goedkeuringsregelingen zijn opgenomen. Dit betekent dat voor de verkoop of aanschaf van bepaalde activa (assets) de voorafgaande goedkeuring van een vennootschapsorgaan nodig is.

Denk hierbij bijvoorbeeld aan voorafgaande goedkeuring van een raad van commissarissen of de algemene vergadering. In de statuten van een besloten vennootschap is vrijwel altijd nog een zgn. blokkeringsregeling opgenomen.

Deze regeling houdt in dat een aandeelhouder in een besloten vennootschap die zijn aandelen wil verkopen aan een derde, zijn aandelenpakket eerst moet aanbieden aan de andere aandeelhouders.

Het is immers niet voor niets een ‘besloten vennootschap’. Ook kan in de statuten een regeling zijn opgenomen dat de verkoop van een deel van de aandelen eerst moet worden goedgekeurd door de andere aandeelhouders.

Een blokkeringsregeling en daarmee de beperktheid in de bevoegdheid tot het aangaan van een transactie doet zich bijvoorbeeld voor bij onderhandelingen over de koop van een familiebedrijf, waarbij een deel van de aandelen in handen is van een Stichting Administratiekantoor (STAK).

Men spreekt van een dochtermaatschappij als de bovenliggende vennootschap (‘moedermaatschappij’) direct of indirect meer dan de helft van de stemrechten in de algemene vergadering kan uitoefenen of waarin meer dan de helft van de bestuurders of van de commissarissen kan worden benoemd of ontslagen.

Met andere woorden de bovenliggende vennootschap/moedermaatschappij moet direct of indirect de macht hebben om het beleid en de gang van zaken te bepalen binnen de onderneming. Het uitgangspunt is zeggenschap en niet kapitaalverschaffing.

Groepsmaatschappijen zijn rechtspersonen en vennootschappen die met elkaar verbonden zijn in een zogenaamde economische eenheid. Men spreekt ook wel van een concern. Van belang is wel dat er centrale leiding wordt uitgeoefend over het concern.

Grofweg zie je een besloten vennootschap structuur vaak terug bij kleinere ondernemingen en een naamloze vennootschap structuur bij grotere, veelal beursgenoteerde, ondernemingen. Het verschil zit met name in de flexibiliteit ten aanzien van de inrichting.

Bij een BV ligt de nadruk meer op de contractuele verhoudingen tussen de aandeelhouders. Met name sinds de invoering van de Flex BV wordt er met een BV-structuur ruimte geboden voor inrichtingsvrijheid ten aanzien van de organisatie van de vennootschap en de individuele rechten en verplichtingen van aandeelhouders.

Partijen hebben bij een BV nu meer mogelijkheden om zelf de inrichting te bepalen en vast te leggen in de statuten. Bij een NV is er minder vrijheid om de organen van een vennootschap naar eigen voorkeur in te richten.

Dat heeft te maken met het openbaar belang. Het openbaar belang noopt tot een meer dwingende regeling van transparantie en bescherming van in aanmerking komende belangen.

Daarnaast is het uitgangspunt bij een BV dat de aandelen in beginsel niet vrij overdraagbaar zijn (het is immers een ‘besloten’ vennootschap), terwijl dit bij een NV vaak wel het geval is.Voor de NV is dit anders.

Bij de NV kan bijvoorbeeld gelden dat de aandelen bij uitgifte kunnen worden genomen door de aandeelhouder, waarbij maximaal 75% van de nominale waarde pas hoeft te worden gestort (geheel of gedeeltelijk) door de aandeelhouder zodra de NV het heeft opgevraagd (zie ook: Opgevraagd kapitaal).

Het nog door de aandeelhouder te storten deel wordt ook wel obligo genoemd.